Кілттік сөздер: мектеп жасына дейінгі балалар, логикалық блоктар, Дьенеш блоктары, когнитивті дамыту.
Мектеп жасына дейінгі аралықта даму процесі өте қарқынды және жедел өтеді. Жеке қалыптасуы мен іс- әрекеті кеңейеді. Осы шақ кезеңінде танымдық даму қарқынды дамуымен ерекшеленеді. Ана тілін меңгеруі, түстерді ажыратып, қабылдауы қалыптасады, көлем, форма, кеңістікті бағдарлау, уақытты бағдарлау, зейін, ес, қиял түрлері, ойлау операциялары: топтау, жинақтау, салыстыруы қалыптасады.
Қазір заманның талабы – білімді, саналы, мәдениетті, адамгершілігі мол, қоғамда өз орнын таба алатын тұлғаны тәрбиелеп, қалыптастыру. Тұлға мәселесі заманның қай кезеңі болмасын қоғамның күн тәртібінен түскен емес. Осы сұранысты қанағаттандыру мақсатында баланың зияткерлік-танымдық белсенділігін дамыту үшін тәрбиелеудің, оқытудың жаңа ақпараттық технологиясын пайдалану бүгінгі күннің басты мәселелерінің бірі болып табылады. Аталған мәселелерді шешуде З.Дьенештың логикалық блоктары қолайлы деп санаймын.
Дьенештың блоктарымен танысу
- Жарнама -
Золтан Пал Диенеш (венг. Zoltán Pál Dienes; 1916-2014) — венгр математигі, психолог және педагог, Шербрук университетінің профессоры. Балалардың дамуына ойын тәсілінің авторы, оның идеясы балалардың математиканы қызықты логикалық ойындар, әндер мен билер арқылы игеруі.
Дьнеш әдістемесі мектеп жасына дейінгі және ересек жастағы балаларға ойын нысанында түрлі математикалық түсініктерді игеруге көмектеседі, сонымен қатар бала үшін маңызды психологиялық процессті дамытады.
Диенеш әдістемесі кез-келген математикалық есептерді түсіну мен шешудегі психологиялық аспектілерді ескере отырып жасалған. Ол бірнеше кезеңнен тұрады:
- Бірінші кезең «еркін ойын» деп аталады. Оның мәні ойын барысында бала әртүрлі шешімдерді өз бетінше ойлап тауып, сынақтар мен қателіктер арқылы бейтаныс мәселені шешуге тырысады.
- Екінші кезеңде бала ойын ережелерін үйренуге біртіндеп ауысады. Ережелерді қолдана отырып, балалар қажетті математикалық ақпаратты игереді.
- Үшінші кезең — математикалық ойындардың мазмұнын талқылау, салыстыру процесі. Әдістеме авторы баланы ұқсас ережелермен сипатталатын ойындарды ойнауға үйретуге, ата-аналарды және педагогтарды шақырады, бірақ бұл ретте түрлі дидактикалық материалдар қолданылады.
- Төртінші кезең баланы сандардың мазмұнымен таныстырады. Көрнекі қабылдауды дамыту үшін Золтан Диенеш түрлі ойын карталарын, кестелер мен диаграммаларды қолдануды ұсынады.
- Соңғы бесінші кезең-жоғарыда аталған барлық кезеңдердің ішіндегі ең ұзыны. Балаларға логикалық қорытынды жасауға мүмкіндік беретін ережелерді анықтай отырып, карталарды сипаттаудың бірнеше нұсқалары ұсынылады. Бала аксиома және теорема ұғымдарын түсінуге келеді.
Золтан Диенештің логикалық блоктарын қолдана отырып, сіз балаларға математиканы ойын түрінде үйрете аласыз. Мұндай ойындар балалардың логикасын, есте сақтау қабілетін, зейінін және қиялын дамытуға көмектеседі. Сабақ барысында бала сөйлеуді, алынған ақпаратты салыстыру, жіктеу, талдау қабілеттерін дамытады.
Ойындарға арналған жиынтықта геометриялық фигуралар түрінде ұсынылған 48 логикалық блок бар:
— түсі (көк, сары, қызыл);
— пішіні (тікбұрышты, үшбұрышты, шаршы, дөңгелек);
— қалыңдығы (жұқа және қалың);
— өлшемі (кішкентай және үлкен).
Неліктен біз жұмыс үшін Диенеш блоктарын алдық?
Диенештің логикалық фигуралары негізгі геометриялық пішіндер мен өлшемдермен таныстырады, мектеп жасына дейінгі балалардың когнитивтік дамуындағы қабілеттердің ақыл-ой дағдыларын қалыптастырады.
Жеңіл ойын түрінде балаларда алынған ақпаратты кодтау және декодтау, талдау, зейінін, есте сақтау қабілетін, топта жұмыс істеу қабілетін қалыптастырады; танымдық қызығушылықтарды, шығармашылық қиялды, өзін-өзі бақылауды дамыту, маңызды психологиялық процестер мен шығармашылық ойлау болып табылады.
Символдық карталардың көмегімен балалар математикалық белгілерді қолдану дағдыларын игеріп, таңбалар жүйесін меңгереді. Дьенеш логикалық блоктары бар ойындар баланы ойлауға және қозғалыстарды үйлестіруді қадағалауға ғана емес, сонымен қатар сөйлеуге үйретеді, сөйлеудің дамуына ықпал етеді.
Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық белсенділігін дамытудың негізгі механизмі қабылдау, зейін, есте сақтау, шығармашылық қиял болып табылады.
Дьенеш әдісі бойынша ойын жаттығуларының нұсқалары салыстырмалы талдау принципіне негізделген. Материалды меңгере отырып, сіз ойындар мен жаттығуларды қиындата аласыз.
Ойындардың саны өте көп, қарапайымнан басталып, күрделірек болы келеді. Кішкентай балалар геометриялық фигуралармен, пішіндермен, түстермен танысады. Топтағы кішкене үлкенірек балалар ойын барысында қасиеттер белгілерімен танысады, жіктеуді, қасиеттерді анықтауды, салыстыруды, абстракциялауды, кодтауды, декодтауды, жалпылауды үйренеді. Жұмыста блоктарды пайдалана отырып, біз оларды әртүрлі тәсілдермен пайдалану мүмкіндігін өзгерттік. Қызығушылықты сақтау үшін оларды ойын тапсырмаларымен әртараптандыру қажет. Блоктарды сабақтан тыс уақытта да қолдануға болады.
Логикалық блоктар геометриялық пішіндер болғандықтан, балаларды заттардың пішіндерімен және геометриялық пішіндермен таныстыру үшін көптеген дамытушылық есептерді шешуде кеңінен қолдануға болады.
Карточкаларды пайдалану балаларға қасиеттерді модельдеу және ауыстыру қабілетін, олар туралы ақпаратты кодтау және декодтау қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. Бұл қабілеттер мен дағдылар заттық ойын әрекеттерін орындау барысында қалыптасады.
Бейнеленген қасиеттері бар карталарды таңдау арқылы балалар ауыстыруды және кодтауды үйренеді және картада көрсетілген қасиеттері бар блоктарды іздеу процесінде ақпаратты декодтау мүмкіндігін игереді. Осылайша баланың танымдық процестері дамиды.
Қорытындылай келе, ерте дамыту әдістерінің көпшілігі балаға тек жалпы математика туралы түсінік беретінін атап өткім келеді. Негізінен олар ауызша санау және қарапайым мысалдар мен есептерді шығару дағдыларымен шектеледі. Осындай іс-әрекеттердің нәтижесінде балаларда математика қиялын көрсетуге мүмкіндік бермейтін, шығармашылықтан алшақ, жалықтыратын пән сияқты әсер алады. Дегенмен, Золтан Дьенеш әдісіне жүгінсек, сіз балаңыздың математиканы «басқа көзбен» көретініне көз жеткізесіз.
Пайдаланылған әдебиеттер
1.М.Х.Ахмедова, Н.С.Аполлонова, Е.В.Бондяева. // Вопросы дошкольной педагогики -2020. -№1(28).
2. «Білім жолы нұрлы жол» Республикалық журнал.
3. Финкельштейн Б.Б.Альбом «Блоки Дьенеша для самых маленьких». – ООО «Корвет».
Загрузка…
Перезагрузить документ 
Открыть в новой вкладке 
