Аннотация. Физика мұғалімінің кәсіби құзыреттілігі оқытудың таңдалған форматына қарамастан оқушыларға пәндік білімдерін табысты беру үшін негіз болып табылады. Қазіргі қащықтықтан оқыту кезінде туындаған мәселелер жайында жан-жақты хабардар болу мұғалімге әр түрлі мәселелерді өз бетінше шешуге, туындаған дидактикалық жағдай мен оқушылардың ерекшеліктеріне негізделген әдістемелік әдістерді әзірлеуге және қолдануға мүмкіндік береді.
Мақала қашықтықтан оқыту кезіндегі физика мұғалімінің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру процесін, оның негізгі ерекшеліктерін, оны жеделдетуге ықпал ететін жағдайларды, сондай-ақ оқытылатын пән саласында өзінің құзыреттілігін арттыруға тырысатын тәжірибелі маман кездестіруі мүмкін қиындықтарды анықтау үшін талданды. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, мақалада физика мұғалімінің кәсіби құзіреттілігінің құрылымына сипаттама берілген.
Жақында ғана әр мұғалім күші мен мүмкіндіктеріне сай интернет желілерімен жұмыс істеп, заманауи бағдарламаларды игере бастады, бірақ коронавирусқа қатысты жағдай мынаны көрсетті: цифрлық ақпараттардың дағдысын игеру қажет және міндетті. Әлемдік коронавирус мәселесінен бөлек, қашықтықтан оқыту кезінде көрінген мәселелер қоғам дамуының қазіргі жағдайлары білім беру жүйесіне «білім беру қызметінің нәтижесі» ұғымын қайта қарауды көздейтін жаңа білім беру стандарттарын әзірлеуге және енгізуге серпін берді [1].
Көптеген мұғалімдер оқушылармен қашықтықтан өзара әрекеттесу кезінде өз пәндерін оқыту үшін әртүрлі платформаларды игеру қажеттілік проблемасына тап болды. Сабақтарды ұйымдастыру, өткізу, сондай-ақ оқушылардың үлгерімін бақылау және олар орындайтын жұмыстарды бағалаудың объективтілігі өзекті болды. Қашықтықтан білім беру мазмұнының негізгі компоненті – ақпараттың өзі емес, оқушының ақпаратпен жұмыс жасау технологиясы. Оқушы зерттелетін мәселе бойынша әртүрлі деректерді игеруді емес, олардағы бағдарды қажет етеді. Қашықтықтан оқыту технологиялары компьютерді және телекоммуникациялық желіні пайдалануға негізделген. Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар оқу барысында материалды ұсынудың әртүрлі формаларын қолдануға мүмкіндік береді [2].
«Қашықтықтан білім беру» ұғымы оқушының таңдалған оқу бағыты аясында өзінің білім беру траекториясын таңдаудағы тәуелсіздігін білдіреді, екінші жағынан, оқу орнының білім беру қызметтерінің осы түрін тұтынушының орналасқан жері мен уақытына қарамастан, оқу-бағдарламалық және бақылау-бағалау материалдарының, қажетті білім беру технологияларының репродуктивтілігін қамтамасыз ету маңызды.
Сонымен қатар, білім беру сапасын қамтамасыз етудің негізгі факторы — мұғалімнің жеке басы. Бұл — мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің кешенін қайта қарау және жетілдіру қажеттілігі. Қашықтықтан кәсіптік білім берудің негізгі буыны болып қалыптасқан оқу жағдайына өзінің білім беру мақсаттарына сәйкес барабар жауап бере алатын оқушының белсенділігі, дербестігі және ұтқырлығы табылады. Ал педагог білім алушының өзіндік қызметін бағыттайды және бақылайды. Тікелей білім беру процесі барысында нақты оқу мақсаттары мен міндеттеріне байланысты тәлімгер, көмекші, тьютор, коуч рөлін атқарады.
Білім берудің әртүрлі деңгейлерінде тиімді қашықтықтан оқытуды табысты іске асыру әдіснамалық, ұйымдастырушылық, психологиялық, мазмұндық және өңірлік аспектілерді кешенді есепке алу шартымен мүмкін болады. Қашықтықтан оқытуды басқару моделін келесі ережелер негізінде құрған жөн:
1. Оқу процесінің орталығында білім алушыға дейінгі бағдарлама және саналы таңдау арқылы басқарылатын мақсатқа бағытталған және белсенді дербес оқу-танымдық іс-әрекет орналасқан.
2. Қашықтықтан оқытудың икемді жүйесі білім алушыға өмір бойы кейіннен өз бетінше білім алуға мүмкіндік береді.
3. Қашықтықтан оқыту белсенді және мақсатты сипатта болуы керек, бұл адамның өз жұмысының практикалық мәселелерін шешу және мансаптық күтулерді жүзеге асыру үшін білім алуын қамтамасыз етеді.
4. Қашықтықтан оқыту оның қатысушыларының (педагог пен білім алушы, білім алушы-білім алушы) тікелей жеке қарым-қатынас және танымдық және шығармашылық қызмет процесіндегі ынтымақтастық мүмкіндігін жоққа шығармауы тиіс.
5. Білімді меңгеруді бақылау жүйесі жедел сипатта болуы, үлгерімді бақылау деректерін, ғылыми-зерттеу жұмысына қатысу туралы мәліметтерді және т. б. өңдеу негізінде құрылуы тиіс.
6. Қашықтықтан оқыту процесінде уақытты және денсаулық сақтау технологияларын мақсатты пайдалану.
7. Қашықтықтан оқыту процесінде оның ерекшеліктері мен жағдайларына сәйкес нысандарда тәрбие жұмысын жүргізу [3].
Кәсіби құзыреттілікке келетін болсақ, мәселе соншалықты айқын емес. Бір жағынан, кәсіптік білім беру педагогында белгілі бір рұқсат үлесі бар құзыреттіліктің стандартты кешені болуы керек, олардың арасында пәндік, жалпы педагогикалық, кәсіби-коммуникативті, басқарушылық, рефлексивті бөлуге болады. Бұл қатарда ақпараттық-коммуникативтік құзыреттілікті ерекше атап өту қажет: ақпараттық-коммуникациялық және интернет технологияларды меңгеру.
Бірақ қашықтықтан білім беру мұғалімінің функциялары тек интернет арқылы ақпарат жіберумен және алумен шектелмейді. Ол өзінің кәсіби қызметіне әсер ететін барлық салаларда құзыретті болуы керек. Қашықтықтан білім беру кезінде мұғалім кәсіби маңызды қасиеттер жүйесін меңгеруі тиіс.
Физика мектеп пәндері арасында ерекше орын алады. Оқу пәні ретінде ол әлемнің ғылыми бейнесі туралы түсінік қалыптастырады. Ғылыми-техникалық прогрестің негізі бола отырып, физика ғылыми білімнің гуманистік мәнін, олардың моральдық құндылығын баса көрсетеді, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастырады.
Физика пәнінің мұғалімі өзінің пәндік саласын және белгілі бір дәрежеде білімнің байланысты салаларын ғана емес, сонымен қатар педагогикалық, психологиялық білімді, физиканы қашықтықтан оқыту тұжырымдамасының ерекшеліктерін, сондай-ақ ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды, оқу процесін қашықтықтан ұйымдастырудың ерекшеліктерін меңгеруі керек.
Осыған байланысты физика мұғалімінің қалыптасуы кезіндегі кәсіби құзыреттілігін білім беру процесіне заманауи ақпараттық технологияларды енгізуден ажыратуға болмайды [4].
Физиканы қашықтықтан оқытудың ерекшелігі – бұл оқушыға іс-әрекетті белсенді игерудің шарттары мен ортасын, өзін және күш-жігерін сынап көру, қызықты шығармашылық іс-әрекет пен қарым-қатынасты іздеу, өз ісін таңдау және оны нақты материалдық нәтиже түрінде аяқтау. Ол оған жаңа қабілеттерді игеруді және бар қабілеттерін жетілдіруді қамтамасыз етеді. Осы тұста мұғалім сыртқы бақылаушы ғана емес, ол таным, қарым-қатынас және жұмыс процесіне нақты және белсенді қатысады.
Физиканы оқытудың келесі ерекшелігі – көрнекілік құралдарына сүйену, бастапқы көздерді – еңбектерді, статистикалық, фотографиялық, анықтамалық материалдарды зерттеуге баса назар аудару. Физиканы оқытудағы қашықтықтан білім беру технологияларының мүмкіндіктері оқу пәнінің білім беру әлеуетін кеңірек және тереңірек пайдалануға мүмкіндік береді, өйткені мақсат дайын фактілер мен іс-әрекеттерді үйрету емес, ең алдымен ғылыми және ғылыми-көпшілік сипаттағы жарияланымдардың, энциклопедиялық әдебиеттің көмегімен материалдағы бағдарлану болып табылады [1]. Бұл жағдайда оқушының танымдық функциясы белсендіріледі, оқытушы мұғаліммен жедел кері байланыс кезінде максималды өзін-өзі бақылау қамтамасыз етіледі. Физика пәні бойынша оқу жоспарында практикалық зертханалық жұмыстар бар, қашықтықтан оқытуға байланысты оларды жүргізу мұғалімдер үшін қиынға соққаны анық, бірақ бұл жағдайдан мұғалімдер интерактивті зертханалық жұмыстарды қолдануда арқылы шықты. Бұл — бірден-бір құзыретті маман үшін таптырмас қасиет. Әрине, онлайн сабақ беру мұғалім үшін қиындықсыз болған жоқ: техникалық құралдардың жетіспеушілігі, кейбір көп балалы отбасыларда бір компьютер немесе ноутбуктың болуы, төмен интернет жылдамдығы. Мұның бәрі мұғалімдер үшін оқу процесін конференциялар немесе бейне чаттар түрінде жандандыруға мүмкіндік берді. Бәріміз білетіндей, нақты физикалық эксперименттерді қолданудың және компьютерлік эксперименттерді, интерактивті модельдер мен бейнеклиптерді көрсетудің бірнеше нұсқалары бар. Бейнефильмдер, интерактивті модельдер, қадамдық анимациялар нысандарды қозғалыста, өзгерісте, дамуда көрсетуге мүмкіндік береді, сондықтан физика мұғалімінің түсіндірмесінің маңызды құралы болып табылады. Олардың көмегімен тікелей байқауға болмайтын құбылыстар мен эксперименттерді, мысалы, жұлдыздардың эволюциясын, ядролық түрлендірулерді, электронды орбиталардың квантталуын және т.б. көрсетуге болады. «Тірі физика» жобалық ортасында құрылған виртуалды зертхананың модельдерін қолдана отырып, циклотрондағы, масс-спектрометрдегі процестерді модельдеуге, магнит өрісіндегі электрондардың қозғалысын көрсетуге болады. Мектепте жасалмайтын тәжірибелерді, микропроцестерді көрсету («сұйық азот», «сүңгуір қайық», «Ферромагнетиктер» және т.б.) нақты эксперименттерді көрсетпей мүмкін болады. Алайда,осы мүмкіндіктерді қолдана алатын мұғалімдер аз болғаны анық. Қашықтықтан оқыту кезінде көптеген мұғалімдердің ақпараттық- технологиялық құзыреттілі осал болғаны көрініп жатты [6]. Осылайша, біліктілікті арттыру жүйесінің интернет-технологияларын қашықтықтан оқыту жағдайында мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру мәселесінің қазіргі жай-күйін талдау интернет-технологиялар саласында мұғалімнің құзыреттілігін жетілдіру қажеттілігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік берді.
Кәсіби құзіреттілікті қалыптастыру физикадан сабақ беретін маманның өзін-өзі жетілдірудің табиғи және үздіксіз процесі болуы керек, сондықтан оның заңдылықтарын қадағалап, ерекшеліктерін анықтау маңызды.
Әдебиеттер тізімі:
Андреев, A.A. Дистанционное обучение: сущность, технологии, организация / A.A. Андреев, В.В. Солдаткин.
Андреев, A.A. К вопросу об определении понятия «дистанционное обучение»/ A.A. Андреев // Дистанционное образование. 1997 — №4. С. 1619.
Инусова Х. М. Развитие профессиональных компетенций учителя физики на базе информационнокоммуникационных технологий // Вестник университета. — 2014. — № 8.
Карпова М. Н. Формирование профессиональной компетентности учителя физики при переходе к профильному обучению в рамках системы повышения квалификации // Вестник Казанского технологического университета. — 2009. — № 2.
Карлыбаева Г. Е. Формирование методической подготовки учителей физики с использованием инновационных технологий [Электронный ресурс] // Молодой ученый. — 2014. — № 8(67).
Ленкова А. А., Петрова О. В. Диагностика профессиональных затруднений и потребностей педагога как основание проектирования персонифицированной программы повышения квалификации [Электронный ресурс] // Научное обеспечение системы повышения квалификации кадров. — 2012. — № 4 (13).
Малых В. С., Жукова И. Н., Аракелов А. В. О формировании компетентности учителя физики в ходе непрерывного профессионального образования // Перспективы развития науки в области педагогики и психологии : сборник научных трудов по итогам международной научно-практической конференции. — Челябинск, 2015.
Автор:
ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕГІ ФИЗИКА ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ КӘСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІ
Ахметжанова Жансая Асхатқызы
С. Аманжолов атындағы Шығыс-Қазақстан университеті КЕ АҚ
Магистратура 2-курс
Бектасова Гульсым Сафуановна
С. Аманжолов атындағы Шығыс-Қазақстан университеті КЕ АҚ
Филос. ғ.к. доцент
Загрузка…
Перезагрузить документ 
Открыть в новой вкладке 
