Аннотация: Қазіргі жағдайда мектептің негізгі міндеттерінің бірі — оқушылардың интеллектуалды дамуы, зерттеу дағдыларын қалыптастыру, оқу процесінде оқушының әлеуетті мүмкіндіктерін іске асыру үшін жағдай жасау болып табылады. Химияны оқытуда зерттеу тәсілін енгізу, шығармашылық потенциалын арттыру, оқу іс-әрекетінің мотивациясын күшейтуге ықпал етеді. Бұл мақалада химия сабағында оқушылардың шығармашылық потенциалын дамыту бойынша зерттеу жұмыстарының түрлері мен олардың рөлі туралы баяндалған.
Кілт сөздер: химия, шығармашылық потенциал, ойлау, зерттеу жұмыстары.
Қазіргі мектептің алдында қоғамдағы өмір сүру жағдайларына бейімделген сауатты, өнімді ойлайтын адамды тәрбиелеу міндеті тұр. Қазіргі мектеп жағдайында оқушылардың интеллектуалды даму проблемасы басым мәнге ие. Бұл мәселеге назар аудару қазіргі өмір жағдайына байланысты.
Химия пәні көптеген оқушылар үшін пәндердің арасындағы ең қиын пән болып табылады. Бұл пікірде оқушылар да, олардың ата-аналары да, басқа пәндерді басқаратын пән әріптестері де құптайды. Кез-келген оқу пәні сияқты, химия да зерттелетін объектілерге ерекше көзқараспен қарайды, бірақ ол бәрін үйренеді! Өкінішке орай, бүгінде химия көптеген адамдар үшін маңызды емес. Оқу процесін қызықты, шығармашылық, есте қаларлық етуге көмектесетін нәрсені қалай табуға және таңдауға болады? Тек жарқын сезімдер мен жағымды эмоциялар тудырып, сабақта жайлы климат құруға болатынына сенімдіміз.
Әр мұғалімнің алдында оның барлық педагогикалық қызметі барысында сұрақ туындайды: не үйрету керек және қалай үйрету керек. Бұл мәселені әр түрлі өмірлік кезеңдерде шешу мұғалімнің бірегейлігін, оның кәсіби ұстанымын, жеке ұстанымын анықтайды. Біз мектепте өткен педагогикалық тәжірибе кезінде «химия сабақтарында оқушылардың интеллектісі мен шығармашылығын дамыту» мәселесіне аса назар аудардық. Бұл мәселені шешу үшін басты мақсат бірінші орынға қойылады: табиғатта қалыптасқан бейімділікті дамыту, ақыл-ой әрекетінің тәсілдерін және шығармашылық ойлау дағдыларын қалыптастыру.
Оқушылардың химиялық ұғымдарды қабылдаудағы және тиісті дағдыларды игерудегі қиындықтары, ең алдымен, күрделі оқу жұмысына қалыптасқан интеллектуалды дайындықтың жеткіліксіз деңгейімен байланысты: зейінді шоғырландыру қабілетінің төмендігі, талдау, салыстыру, жалпылау, қорытынды жасау, нақты практикалық жағдайларға теориялық ережелерді қолдану, нақты материалдың үлкен көлемін есте сақтау және ситуациялық белсендіру мүмкіндігі оның нақты бөлігі. Оқушылардың интеллектуалды жетілуінің жеткіліксіздігінде аралық бақылау нәтижелері растайтын жаратылыстану профилін қалыптастырудағы қиындықтардың себебі жатыр.
Интеллектуалды даму адамның кез-келген іс-әрекетінің маңызды құрамдас бөлігі ретінде әрекет етеді. Қарым-қатынас, оқу, еңбек қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін адам әлемді қабылдауы керек, іс-әрекеттің әртүрлі компоненттеріне назар аударуы керек, не істеу керек, есте сақтау, ойлау керек. Оқушылардың интеллектуалды даму мәселесін шешудің жолдарын іздеу айқын. Оқытуда жоғары нәтижеге жету үшін балаларды әртүрлі салалардағы танымдарды, коммуникативті дағдыларды қолдана отырып, ойлауға, проблемаларды табуға және шешуге үйрету керек.
Мұнда қызметтің негізгі бағыттарын қарастыру қажет: химия сабақтарында АКТ, кітаппен жұмыс, білім алушылардың проблемалық — іздеу қызметі, оқытудың жаңа технологияларын қолдану.
Кез-келген мектептегі басты міндеттердің бірі — оқушылардың шығармашылық ойлауын дамыту, ол қоршаған шындыққа саналы көзқарасты қалыптастырады.
«Ақыл тек білімде ғана емес, сонымен бірге білімді іс жүзінде қолдана білуде де жатыр» деп Аристотель айтқандай бұл мәселені шешу үшін біз оқушылардың шығармашылық дағдыларын қалыптастыруға ықпал ететін оқу іс-әрекетінің келесі түрлерін қолдандық: эссе жазу, слайд-презентациялар құрастыру, химиялық мазмұны бар өлеңдер, әңгімелер, жұмбақтар құрастыру.
Сонымен қатар сабақтың әртүрлі формаларын қолдандық:
- Саяхат сабақтары
- Сабақтар-турнирлер
- Сабақтар-білім байқаулары
- Сабақтар-семинарлар
- Конференция сабақтары
- КМТК (КВН).
Баланың жеке басының интеллектуалды және шығармашылық әлеуетін дамытудың тағы бір негізгі жолы-зерттеу тәжірибесі. «Барлық жастағы адамдар зерттеуге бағынады». Зерттеуге бейімділік барлық балаларға тән. Жаңа тәжірибеге деген қажымас шөлдеу, қызығушылық, тәжірибе жасауға деген ұмтылыс-бұл балалардың дарындылығының көрсеткіштері.
Оқушылардың интеллектісі мен шығармашылық қабілеттерін дамыту перспективалары:
- химия сабақтарының оқу материалы шеңберінде дамытушылық мақсаттардың ойластырылған жүйесін іске асыру;
- зияткерлік дағдылардың қалыптасу деңгейін жүйелі диагностикалау және түзету-дамыту жұмыстарын ұйымдастыру;
- оқушыны өз бетінше іздеу және жаңа білім ашу процесіне тартуды ынталандыру, проблемалық сипаттағы мәселелерді шешу;
- деңгейлік саралау және оқытуды даралау;
- мұғалімнің жеке басының өзін-өзі дамыту және өзін-өзі жетілдіру.
Қазіргі заманғы білім беру технологияларының алуан түрлілігінен жетекші технология ретінде зерттеу технологиясын таңдадық. Біздің ойымызша, бұл технология, басқалар сияқты, оқушылардың мен таңдаған барлық негізгі құзыреттерін қалыптастыруға ықпал етеді. Оқытудағы зерттеу технологиясының үстемдігі басқаларды толығымен алып тастауды білдірмейді, ол тек оның басым болуын болжайды. Ғылыми зерттеу процесін модельдейтін педагогикалық технологияның негізін ұғымдар, анықтамалар, ережелер, дидактикалық құралдар мен әдістемелік әдістер жүйесі құрайды. Технологияны жүзеге асыру сабақтар-зерттеулер, зерттеу практикумдары, үйдегі практикалық жұмыстар және сабақтан тыс зерттеу жұмыстары арқылы жүзеге асырылады. Зерттеу сабақтарында екі мақсат қойылды: пәнді оқыту (дидактикалық) және зерттеу қызметін оқыту (педагогикалық). Қойылған мақсаттарға құзыреттерді қалыптастыруға ықпал ететін нақты міндеттерді шешу барысында қол жеткізіледі (Кесте 1)
Кесте 1. Құзыреттерді қалыптастыруға ықпал ететін міндеттер
| Міндеттері | Қабілет пен дағдылары | Қалыптастырылатын құзыреттер |
| Оқушылардың жалпы білім беру дағдыларын игеруі | Оқулықпен жұмыс істеу, кестелер құру, бақылаулар жасау, ішкі және сыртқы ойларды тұжырымдау, өзін-өзі бақылау, интроспекция және т. б. | Қарым-қатынас, өзін-өзі дамыту, ақпараттық құзыреттер |
| Оқушылардың арнайы дағдыларды игеруі | Пән бойынша нақты материалды игеру | Пәндік құзыреттер |
| Оқушылардың зияткерлік дағдыларын игеру | Талдау, салыстыру, жалпылау және т. б. | Мәселелерді шешу, өзін-өзі дамыту |
| Оқушылардың зерттеу білімі мен дағдыларын игеруі | Мәселелерді бөліп көрсету, гипотезаларды тұжырымдау, гипотезаға сәйкес экспериментті жоспарлау, деректерді біріктіру, қорытынды жасау | Мәселелерді шешу, өзін-өзі дамыту |
Біздің көптеген оқушыларым өз өмірлерін химиялық білімге негізделген мамандықтармен байланыстырмаса да, ең бастысы, сабақта алған білім оларға күнделікті және кәсіби өмірде көмектеседі деген ойдамыз.
Интеллектуалдық және шығармашылық қабілеттер — бұл тұлғаның әр түрлі сипаттағы шығармашылық іс-әрекетінің табыстылығын анықтайтын жеке қасиеттері.
Осындай іс-әрекет әдістерімен химияға қызығушылықты дамыта отырып, біз олардың тиімділігіне сенімдіміз және мынадай қорытынды жасағымыз келеді:
1. Оқушылардың білім сапасы мен үлгерімінің артқаны байқалады.
2. Жоғарыда аталған әдістер шаршауды, ой еңбегінің қарқындылығын басады, оқушылардың сабақтағы тиімділігін арттырады.
3. Оқушылар қайта жаңғырту деңгейіндегі тапсырмаларда ғана емес, жаңа оқу жағдайында шығармашылықпен қолдану деңгейінде де жақсы білімдерін көрсетеді.
Олай болса, оқушылардың интеллектуалдық және шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру жұмыстарын дұрыс ұйымдастыру үйлесімді дамыған тұлғаларды тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Біз жас ұрпақты қалай тәрбиелейтініміз әркімнің өміріне, еліміздің өміріне және жалпы біздің планетамыздың болуына байланысты болады. Жан мен жүрек тәрбиесі – оқушының интеллектуалдық дамуы мен нақты білімін кейін оның халық игілігіне жұмсауының кепілі. Балалар табиғатынан білімге құштар және ынталы. Олар өз таланттарын көрсете алуы үшін сабақта және сабақтан тыс уақытта интеллектуалдық және шығармашылық қабілеттерді дамыту үшін дұрыс басшылық қажет. Ал ол үшін педагог күнделікті өзін-өзі жетілдіріп отыру керек.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Гара Н.Н Учить творчеству. М. Просвещение, 1991, 64 стр.
2. Гольдфарб Я.Л., Ходаков Ю.В., Додонов Ю.Б. Сборник задач и упражнений по химии. М. Просвещение, 1988, 165 стр.
3. Зуева М.В. Обучение химии в 11 классе. М. Просвещение, 1990, 175 стр.
Ғылыми жетекші: х.ғ.к., доцент Убайдулаева Н.А.
ХИМИЯ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫН ДАМЫТУ БОЙЫНША ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ
Убайдулаева Н.А., Шиланбаева Ы.А., Оңайбаева Г.Ж.
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Ақтөбе қ., Қазақстан Республикасы
Загрузка…
Перезагрузить документ 
Открыть в новой вкладке 
