Өлең — сөздің патшасы, сөз сарасы,
Қиыннан қиыстырар ер данасы.
Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,
Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы.
Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,
Ол — ақынның білімсіз бишарасы.
Айтушы мен тыңдаушы көбі надан,
Бұл жұрттың сөз танымас бір парасы – демекші Абай атамыз қиынын қиыстырып, сөздің патшасын, сөз төресін, сөз сарасын орнын ойып тұрып айтып өткен.
Абай поэзиясы – қазақ халқының ұлттық мақтанышы емеспе.Жалпы Абай өлеңдерінен қазақ өмірінің шындығы, қазақ халқының сезім-сыры, арман-тілегі, қазақ даласының табиғаты , ұлттық ерекшелік қасиеттері сөзсіз байқалады.
Абай Құнанбаев шығармаларында адамгершілік тәрбие мәселесіне деген педагогикалық көзқарастары қарастырылған, сол кездегі қоғамның мәселелері көрсетілген. Абай адам табиғаттан адамгершілік қасиетке ие болмайды, оған тәрбие процесінде ие болады деп жазады. Егерде оқушыларымызды Абай атамыздың баға жетпес мұрасымен таныстырып отырсақ, ол тәлім – тәрбие ретінде сабақ болады, өйткені Абайдың кез келген шығармасы тұнып жатқан философия, психология, логика, тәлім – тәрбие негізі.
Абайдың адамгершілік тәрбиесінің басты құралы-адамдардың еңбегі, еңбек-адамның өмірлік қажеттілігі. Адамның барлық адамгершілік мәселелері білімге, ақылға деген ұмтылыс арқылы шешіледі. Абай баршаны білім білуге шақырады, барлығына қанағат ету, бұл еңбекқорлыққа, білімге ұмтылу.
Абай – қазақтың ұлы ойшылы, жоғарыда айтып өткендей, ол бала тәрбиесіне, ел болашағына қатты аландады. Елдің жарқын өмір сүруі – білімді жастардың қолында екендігін дәлелдеп айтты. Ұрпақтың сауатты болуы – әлеуметтік мәселелердің бастысы екендігіне тоқталды. Тіл тазалығы, дін тазалығы және тіл ұстай білуді үгіттеді. Абай өз заманының ағартушысы, мәдениет қайраткері, беделді азаматы болды. Білім алып, ғылым қуудан шалдыққан жоқ. Өзге ел ғалымдарымен, ойшылдарымен достасып, ел қамын, қара халық қамын күйзеді.
“Абай – өз заманындағы іскерліктің ұйытқысы, еңбекқорлықтың мотиваторы, – деді ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев. Ұлтымыздың ұлы тұлғасы, қазақтың кемеңгер ақыны Абай Құнанбайұлы айналасына үлгі-өнеге шашқан дара, дана тәлімгер. Сондай үлгі өнегенің бір парасы еңбек пен оның қадір-қасиетіне арналады. Абай айтқан бес асыл істің бірі – еңбек.
Абай шығармаларындағы еңбек тақырыбы – шексіз зор, айта берсе сөз таусылмайды, зерттей берсе саф алтындай жарқырап, не бір інжу-маржандар алдымыздан шыға бермек.
Абайдың тереңінде түп жоқ, Абайдың биігінде шек жоқ.
Бүкіл байлықтың, ен дәулеттің, сән мен салтанаттың бастау көзі болып табылатын еңбектің қадір-қасиетіне жету, оның құндылығын зерделеу – бүгінгі күннің көкейкесті мәселесі. Ұлы ақын елді ел, адамды адам ететін тек еңбек деп біледі.
«Адамзаттың Абайы» атанған Абай қалың елі, қазағын тіршілік қарекетін жасап, адал еңбек етуге шақырудан танбайды. «Малға достың мұңы жоқ малдан басқа» дейтін өлеңінде «Еңбекті сат, ар сатып неге керек? деп, тереңнен толғаса, тағы бірде:
Сенбе жұртқа, тұрса да қанша мақтап,
Әуре етеді ішіне қулық сақтап.
Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,
Еңбегің мен ақылың екі жақтап, – деген өлеңінде «Еңбегі мен ақылын» тең ұстай білетін адам ғана кездескен қиындықтарды еңсеріп, тынымсыз еңбек пен мехнат шегу арқылы биік дәрежеге қол жеткізе алатынын айтады.
Абай – мыңжылдықтарды құшағына сыйғызған, заманалар сырын толғаған, адам болмысының құпиясы мен тұңғиық тереңін нәзіктікпен сөйлеткен, рухани жетілудің жолдарын көсемдікпен көрсеткен келешектің кемел жаратылған Ұлы Даланың өрен тұлғасы. Хакім Абай қағидаты, ұстанымы – мемлекет өркендеуі мен қоғамды ізгілендірудің, елді сәулелендірудің кепілі.Тегінде, «Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа» дейтін өлеңінде:
Білімдіден аяман сөздің майын,
Алты өлеңмен білдірдім әннің жайын!
Ездің басы қаңғырсын, ердің көңілі
Жаңғырсын деп ойладым айтқан сайын.
Көкірегінде оты бар ойлы адамға
Бұл сөзімнің суреті болар дайын – деп, белсенді суреткерлік іс-әрекет қызметін, жалынды ұйымдастырушылық қабілетін, ақыл-ойдың қопарылысына, рух жанартауына ие екендігін, ақындық лебізінің ішкі поэзиялық мазмұнға, танымдық-этикалық, көркемдік-философиялық құндылықтарға мейлінше бай екендігін мәлімдейді. Я болмаса: «Тәуекел мен батыр ой, Өткір тілді найза етіп» деуінде («Қуаты оттай бұрқырап») поэтиканың негізгі шарттарын атайды. Олар: шешімпаздық, айрықша психологиялық-философиялық мазмұн, өте-мөте сұрыпталған, қажетті, таңдамалы, «жалын мен оттан жаралған сөз».Жаратушылық энергиясы, дарындылық, шығармашылық деңгейі, білімі, тәжірибесі, ойлау жүйесі жоғары Абайдың ой толғау, сөз саптау мәдениетіне зерделі зейінмен үңілсек, ол абызша, билерше, данышпанша пайымдап толғанады, жігітше жалындайды («Жігіт сөзі»), қызша сызылады («Қыз сөзі»), тақпақтап, жұмбақтап, мысалдап, сықақтап, намысқа қызып сөйлейді.
Адамгершілік қарым-қатынас ғылымына да жетік. Қазақ жаңа жазба әдебиетінің көшбасшысы, жаңаша көзқарас, жаңаша таным иесі ұлт руханияты тарихында қазақ әдеби тілінің классикалық тазалығын туындатты. Ол поэзия тілінде, ғылым тілінде, ауыз-екі сөйлеу тілінде дарабоздығын танытты. Абай шығармашылығында халықтық, лирикалық-философиялық, реалистік, халықтық, шығыстық, аңыздық, романтикалық, сатиралық, ауыз-екі сөйлеу стильдері бар. Задында, стильдің сан алуандығы Абайдың индивидуальдық көркемдік-философиялық интуициясын, интеллектуалдық-психологиялық әлеуетін, заманның, тарихтың рухын, танымның сезімдік формаларын (түйсік, елестету, қабылдау, түсінік, ес), мәдениетін, шеберлігін, көркемдік әдісін танытады.
Өркениет тарихында Абай құбылысы – философиясымен, гуманистік көзқарасымен, көркемдік шеберлігімен, стилистикалық мәнерлігімен, формалық жаңалықтарымен, ғылыми дүниетанымымен өзгешеленеді.
Абай қазақ поэзиясын тақырыптық,мазмұндық жағынан ерекше философиялық көзқарасымен байытып, қазақ дүниетанымының шеңберін кеңітті.Адамның ішкі дүниесін суреттеуде ешкімге ұқсамайтын өзгеше үлгілерді дүниеге әкеліп,қазақы дүние танымның концептілік өрісін кеңейтті.
АБАЙ-ДАНА, АБАЙ ДАРА ТҰЛҒА
Камалова Айнұр Мұратбекқызы
Педагог – психолог , логопед
Ақсу – Аюлы ауылы
Загрузка…
Перезагрузить документ 
Открыть в новой вкладке 
